प्रज्ञा बालकविता महोत्सव सम्पन्न

प्रज्ञा बालकविता महोत्सव–२०७८ को औचित्यमाथि प्रकाश पार्दै प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (कविता÷काव्य) विभाग प्रमुख प्रा. डा. हेमनाथ पौडेलले कस्तो उमेरका बालबालिका भन्ने सन्दर्भमा १८ वर्ष उमेर मुनिकालाई भन्ने कानूनले नै तोकेको र त्यो संख्या ४० प्रतिशत रहेको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो । सो समूहलाई लक्षित गरि आयोजना गरिएको यो कार्यक्रम औचित्यपूर्ण रहेको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो । झण्डै आधा जनसंख्यालाई लक्षित गरि यो पटक बालकविताको कार्यक्रम आयोजना गरिएको उहाँको भनाई थियो ।

प्रतिष्ठानले राष्ट्रिय कविता महोत्सव र मातृभाषा राष्ट्रिय कविता महोत्सव मात्रै मनाउने गरेको उल्लेख गर्दै २०७६ सालबाट प्रज्ञा गजल महोत्सव सुरु भएको र आजबाट प्रज्ञा बालसाहित्य महोत्सवको पनि सुरुवात भएको उल्लेख गर्नुभयो । बालसाहित्यका क्षेत्रमा विभिन्न संघ, संस्था तथा व्यक्तिहरुले महत्वपूर्ण कार्य गरिरहेको उल्लेख गर्दै उहाँले बालसाहित्यको समृद्धिका लागि प्रतिष्ठानले पनि बालप्रज्ञा नामक पत्रिकाको प्रकाशन पनि सुरु गरेको बताउनु भयो । यो कार्यकालागि विभागले महत्वपूर्ण जिम्मेवारी लिएको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो ।

बालबालिका काँचो माटो भएकोले त्यसलाई कुन रुपमा विकास गर्ने भन्ने कुरामा अभिभावक जिम्मेवार रहनु पर्ने उहाँले बताउनु भयो । बालबालिकालाई विचारवान र सशक्त बनाउन बालसाहित्यको भूमिका अहम् हुने उहाँको भनाई थियो । हिजोको पुस्ताले भोगेको बाल्यकाल र अहिलेको बाल्यकालमा फरक भएको भन्दै उहाँले आजका बालबालिकाको चेतनाको स्तर अब्बल र फरक रहेको बताउनु भयो । बालबालिकाको सोचाइ, चिन्तन र मस्तिस्कलाई विचार गरेर अभिभावकले व्यवहार गर्नुपर्ने उहाँले बताउनु भयो । उहाँले भन्नुभयो, ‘बालबालिकाकलाई अनुशासित बनाउन, आशावादी बन्न सिकाउनु, उत्तरदायी बन्न सिकाउनु हाम्रो जिम्मेवारी भएको उल्लेख गर्नुभयो ।’

साहित्यले मानिसलाई सुसंस्कृत बनाउँछ, जिम्मेवार बनाउँछ, सिर्जनशील बनाउँछ भन्दै उहाँले आजको कार्यक्रम सोही उद्देश्यले आयोजना गरिएको बताउनु भयो । बालसाहित्य बालबालिकाले लेख्ने साहित्य मात्रै नभई बालबालिकाहरुका लागि लेखिएको साहित्य भएको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो । कार्यक्रममा बालबालिकाहरुलाई नै प्राथमिकता दिने उद्देश्यले यो महोत्सवमा प्रायः बालकविहरुलाई समावेश गरिएको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो । कार्यक्रममा देशका विभिन्न जिल्लाबाट करिब २७ जना बालकविहरु सहभागी रहेको र विदेशबाट १३ जना बालकविहरु सहभागी भएको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।

नेपाल बाल संगठनकी अध्यक्ष विद्या न्यौपानेले कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै सबैलाई शुभकामना दिनुभयो । बालबालिकाको क्षेत्रमा कार्यरत अभियन्ताको रुपमा आफू लागिपरेको उल्लेख गर्दै साहित्यको माध्यमबाट मानिसको चेतनामा परिवर्तन आउने उहाँले बताउनु भयो । भाषा र साहित्य मूल जरो भएको भन्दै अहिले भाषा र साहित्यको खुट्टा भाँचिएको उहाँले बताउनु भयो । जसले गर्दा भाषा लेखनमा अशुद्धि तथा साहित्यमा गुणस्तर नभएको उल्लेख गर्नुभयो । नेपालले ५७ औँ बालदिवस मनाउने गरे पनि २०१९ सालमा प्रतिष्ठानबाटै प्रकाशित पत्रिकामा तत्कालीन श्री ५ महेन्द्रबाट बालदिवसको शुभकामना दिएको पाएको उहाँले बताउनु भयो । यसले पनि बालदिवसको स्थापना दिवस पुनरावलोकन गर्नुपर्ने उहाँले बताउनु भयो ।

नेपालमा ४१.७ प्रतिशत बालबालिका रहेको उल्लेख गर्दै बालबालिकाको क्षेत्रमा धेरै कार्य गर्नुपर्ने अवाश्यकता रहेको उहाँको भनाई थियो । जसकालागि प्रज्ञाले सुरु गरेको महोत्सव कोशेढुङ्गा भएको बताउनु भयो । कार्यक्रमको दोस्रो खण्ड अर्थात् बालकविता वाचन कार्यक्रममा पहिलो पटक झापाबाट बालिका गरिमा न्यौपानेले ‘शब्दहरु’ शीर्षकको कविता सुनाउनु भएको थियो । यसै गरी बेलायतबाट बालिका अंशु केसीले ‘मानव जीवन’ शीर्षकको कविता वाचन गरेर सुनाउनु भएको थियो । कार्यक्रममा मकवानपुरबाट कवि समर्पण न्यौपानेले ‘बालश्रम’ शीर्षकको कविता, बंगलादेशबाट कवि अपिल पौडेलले ‘नेपाल स्वर्ग हो’ शीर्षकको कविता, झापाबाट कवि अलका खतिवडाले ‘अठोट’ शीर्षकको कविता, अमेरिकाबाट कवि रोजी गौतमले ‘आमा’ शीर्षकको कविता सुनाउनु भएको थियो ।

कार्यक्रमकैबिचमा वरिष्ठ बालसाहित्यकार प्रमोद प्रधानले ‘नेपाली बालसाहित्यको वर्तमान अवस्था’ विषयक कार्यपत्र प्रस्तुत गर्नुभएको थियो । कार्यपत्रमा बालसाहित्यको इतिहास, नेपाली भाषामा बालसाहित्य, लोकसाहित्य, लिखित बालसाहित्य, नेपाली बालसाहित्यको विधागत स्थिति, बालसाहित्य कृतिमा गुणवत्ताको प्रश्न, उमेरअनुसारका रचना, बालसाहित्य सम्पादन, चित्राङ्कन, लेआउट, डिजाइन, मुद्रण प्रविधि, अन्य राष्ट्रिय भाषामा बालसाहित्य, बालपुस्तक बिक्रीको स्थिति, प्रज्ञा–प्रतिष्ठान र नेपाली बालसाहित्यजस्ता विषयवस्तु समेटिएका थिए ।

प्रमोद प्रधानको कार्यपत्र प्रस्तुतिपछि तनहुँबाट आयुष्मा ढकालले ‘माहुरी र झिंगा’ शीर्षकको कविता सुनाउनु भएको थियो । यसैगरी नवलपरासीबाट आयुष्मा तिवारीले ‘मेरो देश’ शीर्षकको कविता, सुनसरीबाट विभूति काफ्लेले ‘मोबाइल’ शीर्षकको कविता, भक्तपुरबाट चक्षु भट्टराईले ‘छन्द’ शीर्षकको कविता, जापानबाट प्रविना बरालले ‘मातृवन्दना’ शीर्षकको कविता, कास्कीबाट आर्या त्रिपाठीले ‘बुद्ध र मेरो देश’ शीर्षकको कविता, काठमाडौँबाट अनुश्री आचार्यले ‘आदर्श हुन् गुरु’ शीर्षकको कविता, भारत, कालिम्पोङबाट विपना कार्कीले ‘फरक’ शीर्षकको कविता, कपिलवस्तुबाट जोशिका कँडेल ‘निशा’ ले ‘नेपाल मेरो घर’ शीर्षकको कविता, बर्माबाट दीव्य लक्ष्मी खनालले ‘हाम्रो समाज’ शीर्षकको कविता, स्याङ्जाबाट अस्मित भुसालले ‘निर्धन कर्णधार’ शीर्षकको कविता, भारतको मणिपुरबाट जानवी थापाले ‘भ्यागुता’ शीर्षकको कविता, रुपन्देहीबाट प्रिन्सु पौडेलले ‘मेरो देश’ शीर्षकको कविता, बाराबाट कवि साहिल जयसवालले ‘अत्मप्रश्न’ शीर्षकको कविता, युएई, अबुधावीबाट करुणा घिमिरेले ‘नफक्रेको फूल’ शीर्षकको कविता, रोल्पाबाट अर्चितबाबु मर्सिफूलले ‘शिक्षा’ शीर्षकको कविता, कैलालीबाट विभूति अधिकारीले ‘म बालक’ शीर्षकको कविता, मकवानपुरबाट प्रतीक कर्णले ‘बालअधिकार’ शीर्षकको कविता, बर्दियाबाट प्राश्ना सुवेदीले ‘समय यात्रा’ शीर्षकको कविता, पोर्चुगलबाट मानस्वी खरालले ‘आमा’ शीर्षकको कविता, मोरङबाट सौराग्य अधिकारीले नारी शीर्षकको कविता, दैलेखबाट मुना थापा मगरले ‘म, कविता अनि कवि सपना’ शीर्षकको कविता, दार्चुलाबाट सङ्गीता पार्कीले ‘मेरो देश’ शीर्षकको कविता, नुवाकोटबाट पुष्कल किरणले ‘हिमाल’ शीर्षकको कविता, नुवाकोटबाटै सुविन रिमालले ‘आमालाई पत्र’ शीर्षकको कविता, सुर्खेतबाट स्वस्तिका केसीले ‘आत्मप्रेम’ शीर्षकको कविता, बर्दियाबाट अजय विश्वकर्माले ‘सडकमा बालदिवस’ शीर्षकको कविता, शिरीष बन्जाडेले ‘पैसाबिना के छ र ?’ काठमाडौँबाट आँचल अधिकारीले ‘म पन्छी’ शीर्षकको कविता वाचन गरेर सुनाउनु भएको थियो ।

कार्यक्रमलाई समापन गर्दै सभाध्यक्ष तथा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (लोकवार्ता र बालसाहित्य) विभाग प्रमुख डा. देवी नेपालले बालसाहित्यको प्रवद्र्धनका लागि यो महोत्सव आयोजना गरिएको बताउनु भयो । देशभरिबाट ४० जना बालबालिका छनौट गरिएको र जसमध्ये ३५ जना जोडिएर कविता प्रस्तुत गरेको उहाँले जानकारी दिनु भयो । सहभागी बालप्रतिभाहरुलाई प्रतिष्ठानले प्रमाणपत्र उपलब्ध गराउने र बालप्रज्ञाको आगामी अंकमा ती कविताहरुलाई प्रकाशन गर्ने पनि उहाँले जानकारी दिनु भयो ।

लोकवार्ता विभाग अन्तर्गत लोकसाहित्य सिद्धान्त, प्रज्ञा लोककथा, गोर्खाली युद्धबन्दीका लोककथा र भाका भियनाबाट खोजेर ल्याएर प्रकाशन गरेको, लोकरामायण प्रकाशनको चरण, पूर्वेली लोकसंगीत प्रकाशनको चरणमा रहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । यसै गरी बालसाहित्य विभाग अन्तर्गत बालकविता, बालगजल, बालनियात्रा, बालसमालोचनलगायतका पुस्तकहरु प्रकाशित भइरहेको उहाँले बताउनु भयो । मातृभाषाका बालकविताहरुको प्रकाशनको योजना र बालसाहित्यको इतिहास सातै प्रदेश र विश्वभरबाट खोजी गरि लेखनको कार्य भइरहेको पनि उहाँले जानकारी दिनु भयो ।

आगामी वर्षहरुमा पनि प्रज्ञा बालकविता महोत्सवलाई निरन्तरता दिने उहाँले बताउनु भयो । दुई दिने बालसाहित्य महोत्सव गर्ने योजना रहे पनि यो वर्ष कोभिड–१९ को महामारीका कारण सम्भव नभएको उहाँले बताउनु भयो । सम्भव भए अर्को वर्ष सो कार्यक्रम आयोजना गर्ने उहाँले बताउनु भयो । विदेशमा रहने बालबालिकाहरु मध्यरातमा उठेर, कक्षा कोठाबाटै जोडिएर, अनलाइन कक्षालाई एकछिन थाँती राखेर भए पनि महोत्सवमा कविता वाचन गरेको भन्दै सम्पूर्ण बालबालिकालाई उहाँले धन्यवाद ज्ञापन गर्नुभयो । उहाँले भन्नु भयो, ‘यो इतिहास निर्माणको कार्य भएकोले ज–जसले जुन ठाउँबाट सहयोग गर्नुभयो उहाँहरुलाई धन्यवाद ।’ आजको महोत्सवमा जोडिन नसकेका बालकविहरुलाई आगामी दिनमा पनि बालप्रज्ञा पत्रिका स्थान दिने उहाँले बताउनु भयो ।